Słowo „plebejski” zawiera sporo pogardy. Przyjęło się więc nazywać – zwłaszcza w środowisku arystokratycznym – rodowitego z klas niższych, pospolitego, kogoś, kto nie ma „szlachetnego” pochodzenia i szlacheckiego tytułu.
We współczesnym świecie podział ludzi na klasy w zależności od ich pochodzenia nie ma już takiego znaczenia, jak przypisywano go jeszcze w XIX wieku. We współczesnej mowie potocznej słowo „plebejusz” najczęściej oznacza osobę ignorancką i niegrzeczną, ponieważ są to cechy, które arystokracja tradycyjnie przypisywała pospólstwu.
Ale pierwotne znaczenie słowa „plebejski” nadal wiąże się z podziałem ludzi w zależności od ich pochodzenia.
Plebejusze starożytnego Rzymu
W całej swojej historii Cesarstwo Rzymskie „rozszerzało się”, uzupełniając swoje terytorium i ludność poprzez podboje. Oczywiście nikt nigdy nie dorównywał rdzennym mieszkańcom imperium i ludności pochodzącej z podbitych terytoriów. Na tej podstawie ludność Rzymu została podzielona na patrycjuszy i plebejuszy.
Nie od razu słowo „patrycjusz” stało się tytułem arystokratycznym, pierwotnie tak nazywano cały lud Rzymu, a dokładniej wszystkich, którzy pochodzili z pierwotnych rodzin rzymskich. Nawet samo słowo „patrycjusz” oznacza „potomka ojców”.
Obcą ludność nazywano plebsem. Nazwa ta pochodzi od łacińskiego słowa plere, które oznacza „napełnić” – przecież ci ludzie „napełnili się” Rzymem, zapewne ku uciesze rdzennej ludności, która na nich patrzyła z góry. Przedstawicieli plebsu nazywano plebejuszami.
Stanowisko plebejuszy
Nie należy sądzić, że granica między patrycjuszami a plebejuszami opierała się na zasadzie bogactwa i ubóstwa: nie było bardzo bogatych patrycjuszy (w pierwotnym znaczeniu tego słowa), a bardzo zamożnych plebejuszy. Ale plebejusz, nawet jeśli był bardzo bogaty, nie miał praw politycznych, jakie posiadał patrycjusz.
Plebejusz nie miał prawa do użytkowania ziemi komunalnej i uczestniczenia w obrzędach religijnych. W połowie V wieku. pne NS. zakazane były nawet małżeństwa między patrycjuszami a przedstawicielami plebsu, jednak takie prawo obowiązywało nie dłużej niż rok. A co najważniejsze, plebejusze nie mogli zostać członkami Senatu, dlatego nikt nie bronił ich interesów.
Sytuacja zmieniła się w 494 pne. e., kiedy plebejusze otrzymali prawo wyboru swoich przedstawicieli, którzy broniliby ich praw przed sędziami patrycjuszy. Takich ludzi nazywano trybunami. Aby uchylić nieprzyjemną dla plebejuszy decyzję sędziego, trybun musiał osobiście stawić się przed nim i powiedzieć „weto” (zabraniam).
Stopniowo traciła na znaczeniu „przepaść nie do przebycia” między patrycjuszami a plebejuszami. Od 287 pne NS. plebiscyty – decyzje sejmów plebejskich stały się wiążące dla wszystkich obywateli rzymskich.
Słowo „plebejski” nie wyszło z użycia wraz z upadkiem Rzymu – w średniowiecznej Europie tak nazywano miejska biedota. Zachowane we współczesnym języku i takim terminem jak "weto", a także plebiscyt - oznaczenie jednej z odmian referendum.
