Dynastia Ruryk zajmowała rosyjski książęcy, wielki książę, a następnie tron królewski przez ponad siedem wieków - od 862 do 1598 r. Założycielem dynastii był półgenitalny książę nowogrodzki Ruryk, którego pochodzenie pozostaje przedmiotem sporów między historykami.
Głównym źródłem informacji o założycielu dynastii Rurik jest Opowieść o minionych latach, napisana w XII wieku, najstarsza rosyjska kronika znana naukowcom.
Jak wynika z kroniki i późniejszych źródeł, zaczęły się spory między plemionami słowiańskimi (Ilmen Słoweniec, Krivichi) i fińskimi (wszystkie, chud). Późniejsze źródła kojarzą to ze śmiercią nowogrodzkiego księcia Gostomysla, ale w Opowieści o minionych latach w ogóle o nim nie mówi się.
Aby zakończyć spór, postanowiono wezwać księcia zza morza - z "Varangian-Rusów" ten wezwany książę stał się Rurykiem. Według Kroniki Joachima był synem Umili, córki Gostomyśla.
Dyskusja to pytanie o to, jacy ludzie mogą być utożsamiani z „Varangians-Rus”, z którego pochodzi Ruryk.
Teoria normańska
Niemieccy historycy G. F. Miller i G. Z. Bayer, którzy pracowali w Rosji w XVIII wieku, utożsamiali Waregów z Normanami. Były pewne podstawy do takiej identyfikacji. Nazwiska niektórych przedstawicieli Waregów wymienionych w annałach są wyraźnie pochodzenia skandynawskiego: Askold (prawdopodobnie Heskuld), Dir (Tyr), Oleg (Helgi), Igor (Ingvar). Historycy arabscy (w szczególności Ibn Faldan) nazywają Normanów „Rus”, to samo można powiedzieć o źródłach bizantyjskich.
Ważna jest również wzmianka o braciach Rurika, Sineusie i Truvorze. Zwolennicy teorii normańskiej uważają, że jest to błędna interpretacja przez kronikarza starożytnego szwedzkiego wyrażenia „sine khus truvor” – „z domem i orszakiem”. Za taką lekturą przemawia również fakt, że istnienie braci Rurik o takich imionach nie znajduje potwierdzenia w faktach.
Antynormanizm
Jednym z pierwszych, którzy zakwestionowali teorię Normana, był M. V. Łomonosow. Ma też wielu przeciwników wśród współczesnych historyków.
Teoria normańska wprawia w zakłopotanie tych, którzy dobrze znają literaturę staronordycką. Zachowała wiele śladów kontaktów z Rosją, które były bardzo bliskie. W „Krągu Ziemi” Snorriego Sturlussona opowiada się, jak przyszły król norweski Olaf Święty został wychowany na dworze księcia Jarosława Mądrego. Inny król - Harald Srogi - w "Wizach radości" wysławia swoją miłość do swojej młodej żony - córki Jarosława Mądrego. Istnieją dowody na związki handlowe (na przykład wzmianka o „rosyjskiej czapce” bohatera w islandzkiej „Sadze o Gisli”), a nawet w „Starszej Eddzie” wspomina się o pewnym Jaritsleiv (Jarosław). Na tle takiej obfitości całkowity brak jakiejkolwiek wzmianki o przywódcy normańskim, który został rosyjskim księciem, wygląda dziwnie. Stare źródła skandynawskie nie znają Rurika, a to sugeruje, że nie mógł być normalny.
Normanowie nie mogli sprowadzić do Rosji tradycji państwowości także dlatego, że sami jej nie posiadali: w opisywanej epoce znajdowali się na tym samym etapie rozwoju społecznego co Słowianie.
Zwolennicy antynormanizmu utożsamiają Waregów albo z polanami (zjednoczenie plemienne wschodniosłowiańskie), albo z zachodnimi Słowianami.
Nie da się więc dzisiaj jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o pochodzenie założyciela dynastii Rurik.
