Brązowy kolor oczu u ludzi jest cechą dominującą w dziedziczeniu genów, a gen recesywny odpowiada za jasne oczy (szare, niebieskie, zielone). Ale to nie znaczy, że brązowoocy rodzice nie mogą mieć niebieskookiego dziecka, ponieważ w ich genomie mogą znajdować się geny recesywne, które się ze sobą spotkały. Ponadto genetyczne dziedziczenie koloru oczu, podobnie jak inne cechy, jest w rzeczywistości procesem znacznie bardziej złożonym i mylącym, niż się wydaje.
Zasady dziedziczenia koloru oczu
Kolor oka ludzkiego zależy od pigmentacji tęczówki, która zawiera chromatofory z melaniną. Jeśli jest dużo pigmentu, oczy stają się brązowe lub orzechowe, a u osób niebieskookich produkcja melaniny jest osłabiona. Za jasny kolor oczu odpowiada mutacja, która pojawiła się nie tak dawno temu – około siedmiu tysięcy lat temu. Stopniowo się rozprzestrzenia, ale zmutowany gen jest recesywny, więc na planecie jest znacznie więcej ludzi o brązowych oczach.
W uproszczonej formie prawa dziedziczenia można opisać w następujący sposób: podczas tworzenia komórki zarodkowej zestaw chromosomów danej osoby dzieli się na dwie połowy. Do komórki dostaje się tylko jedna sekunda ludzkiego genomu, w tym jeden gen odpowiedzialny za kolor oczu. Kiedy dwie komórki zarodkowe łączą się, tworząc zarodek, geny spotykają się ze sobą: dwa geny trafiają do regionu odpowiedzialnego za kolor oczu. Pozostaną w genomie nowej osoby, ale tylko jeden może objawić się w postaci znaków zewnętrznych - dominującego, który tłumi działanie innego, recesywnego genu.
Jeśli są dwie dominujące, np. odpowiedzialne za brązowy kolor oczu, to oczy dziecka będą brązowe, jeśli dwie recesywne, to jasne.
Niebieskookie dziecko z brązowookimi rodzicami
Brązowoocy rodzice mogą mieć niebieskookie dziecko, jeśli oboje mają w swoim genomie geny recesywne odpowiedzialne za jasny odcień oczu. W tym przypadku w części komórek zarodkowych pojawia się dominujący, który objawił się w postaci brązowych oczu, a w drugiej części - gen recesywny. Jeśli podczas poczęcia komórki z genami jasnych oczu spotkają się ze sobą, dziecko będzie miało jasne oczy.
Prawdopodobieństwo takiego zdarzenia wynosi około 25%.
Znacznie rzadziej zdarzają się sytuacje, w których niebieskoocy rodzice mają brązowookie dzieci. Z punktu widzenia opisanych powyżej uproszczonych praw genetyki nie da się tego wyjaśnić: skąd u dziecka wziął się dominujący gen, jeśli rodzice go nie pokazali, to go nie mają? A jednak są takie przypadki, a genetycy łatwo to wyjaśniają.
W rzeczywistości zasady dziedziczenia cech są znacznie bardziej skomplikowane, niż się wydaje. U ludzi za kolor oczu odpowiada nie jedna para genów, ale cały zestaw, w którym mieszają się geny odziedziczone po wielu poprzednich pokoleniach. Kombinacje mogą być bardzo zróżnicowane, więc nigdy nie można przewidzieć w 100%, jakie oczy będzie miało dziecko. Nawet naukowcy wciąż nie mogą w pełni zrozumieć wzorców dziedziczenia: różne geny w różnych częściach chromosomów mogą wpływać na kolor oczu.
